Publicatie verschenen op amweb.nl (18 oktober 2023), door Ramon Wernsen.

Financiële producten zijn naar mijn mening slechts middelen om doelen van consumenten te helpen verwezenlijken. Dit betekent dat idealiter consumenten alleen die producten moeten kiezen die dit kunnen waarmaken. In de praktijk zie ik helaas dat dit lang niet altijd het geval is. Veel consumenten kiezen juist vaak die producten waarvan de kans kleiner is dat zij hiermee hun doelen zullen realiseren.

Consumenten kiezen vaak voor producten met een lage volatiliteit en hiermee een laag verwacht rendement. Tegen die tijd dat zij inzien dat deze producten hun niet helpen om bijvoorbeeld hun toekomstige pensioentekort op te lossen, kan het weleens te laat zijn. Duidelijk wordt het mijns inziens dat hiermee de focus nog altijd te veel ligt op het product en niet of deze voldoet aan het doel waarmee deze als het goed is wordt afgesloten. Het is mij een raadsel waarom onze toezichthouder AFM, consumenten niet meer informeert over dit risico. Blijkbaar beschouwt de AFM – wat ik noem – doelrisico als geen serieus risico.

Wat is risico?

Elke adviseur moet zich constant realiseren dat rendement en risico onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Zonder risico, geen rendement. Maar wat is risico nu precies? Vanuit het oogpunt van de consument is risico vaak synoniem voor het verliezen van geld. Financiële instellingen, alsook onze toezichthouder AFM verstaan onder risico vooral volatiliteit, of zoals u wilt standaarddeviatie. Hoe hoger de volatiliteit, hoe groter de kans op negatieve rendementen is hun motto. Ik als financieel planner versta onder risico het niet realiseren van de doelen van mijn klanten. Al met al kijkt de AFM en zodoende ook veel financiële instellingen naar het productrisico, en ik als financieel planner vooral naar het doelrisico. Nogal een verschil, welke ik graag toelicht.

Schaal van 1 t/m 7

Onze toezichthouder beschouwt standaarddeviatie dus als risicomaatstaf. Producten krijgen een cijfer van 1 tot en met 7. Producten met een zeer klein risico krijgen een 1, producten met een klein risico een 2 en dit gaat zo door tot nummer 7. Dit zijn producten met een zeer groot risico.

Consumenten worden elke dag blootgesteld aan reclames van financiële producten en hiermee met de cijfers 1 tot en met 7. Stel er zitten op een bepaald tijdstip duizenden consumenten in de auto die op zoek zijn naar een product om hun pensioentekort mee aan te vullen. In een reclameblok van vijf minuten komen twee financiële producten voorbij. Bij product A hoort de afsluitende tekst: ‘Loop geen onnodig risico. Lees de financiële bijsluiter. Hierin staat dat het risico van dit product klein is, namelijk twee op een schaal van zeven’. Een paar minuten later wordt product B aangeprijsd. Bij dit product hoort de afsluitende tekst: ‘Loop geen onnodig risico. Lees de financiële bijsluiter. Hierin staat dat het risico van dit product groot is, namelijk zes op een schaal van zeven’. Hoeveel consumenten gaan dan voor product A en hoeveel voor procent B, denkt u?

Risico heeft 2 kanten, niet 1

Stel, dat Erik Jansen (43 jaar) zijn grootste doel is om zijn levensstijl en het daarbij horende uitgavenpatroon na zijn pensioen (68 jaar) voort te zetten.  Hij heeft hiervoor € 250 per maand beschikbaar tot pensioendatum en besluit een lijfrenteproduct (product A) af te sluiten zonder tussenkomst van een adviseur, dit scheelt weer een paar honderd euro denkt hij bij zichzelf. Hij kiest voor een product met een volgens de AFM en de productaanbieder zeer klein risico. Eind goed, al goed zou u denken.

Enige tijd later spreekt Erik zijn collega Marco (43 jaar) en het gesprek komt op het aanvullen van het pensioen bij de werkgever. Nu wil het geval dat Marco ook een lijfrenteproduct (product B) heeft afgesloten. Zijn adviseur heeft een vergelijking gemaakt tussen verschillende producten met verschillende beleggingsrisico’s (lees: producten variërend tussen 1 en 7 op de AFM-schaal). Marco vertelt aan Erik dat zelfs op basis van slechter dan verwachte economische verwachtingen beleggen een hoger lijfrentekapitaal laat zien dan sparen. Hij heeft dan ook uiteindelijk gekozen voor een product met een neutraal beleggingsprofiel (50% aandelen en 50% obligaties). De verwachting is dat er een lijfrentekapitaal wordt opgebouwd van ca. € 180.000 (nominaal en bruto) en mocht het tegenvallen ca. € 100.000. Er is zelfs nog een kans dat het resultaat nog beter uitpakt, dan verwacht. Erik is teleurgesteld, immers zijn product zal naar verwachting € 115.000 opleveren en als het tegenvalt € 85.000. Dit is in beide gevallen minder dan het product van Marco. Had hij toch maar een adviseur in de arm genomen, denk Erik.

Risico heeft twee kanten, namelijk 50% kans dat een consument een beter resultaat haalt dan gemiddeld verwacht en 50% kans dat hij een slechter resultaat boekt dan gemiddeld verwacht. Jammer is alleen dat door de AFM de nadruk gelegd wordt op het neerwaartse risico. Het gevolg hiervan is dat het merendeel van de consumenten de nadruk legt op het voorkomen van het verliezen van geld (lees liever product A dan B) in plaats van het realiseren van hun doel, aanvulling van hun pensioentekort.

Doelrisico centraal stellen

Ik hoop dat zowel adviseurs als de AFM het met mij eens is dat de passendheid van financiële producten niet alleen afhangt van de hoogte van het beleggingsrisico, maar vooral of deze de doelen van consumenten helpt te verwezenlijken. Zo ja, dan wil ik voorstellen om niet de volatiliteit/ standaarddeviatie als maatstaf voor risico te nemen, maar de waarschijnlijkheid dat de financiële doelstelling van de consument bereikt wordt.

Stel dat diezelfde duizenden consumenten die op zoek zijn naar een passend product om hun pensioentekort op te lossen in de toekomst de volgende afsluitende teksten horen bij de eerdergenoemde producten A en B. Bij product A (product van Erik) luidt deze tekst: Loop geen onnodig risico. Lees de financiële bijsluiter. Hierin staat dat de kans klein is dat u met dit product uw financiële doelstelling bereikt, namelijk twee op een schaal van zeven. De afsluitende tekst behorend bij product B (product Marco) luidt: Loop geen onnodig risico. Lees de financiële bijsluiter. Hierin staat dat de kans groot is dat u met dit product uw financiële doelstelling bereikt, namelijk zes op een schaal van zeven. Hoeveel consumenten gaan nu voor product A en hoeveel voor procent B denkt u? En als zij dan ook nog langs een adviseur gaan in plaats alvorens lukraak zelf een product aan te schaffen …